O Nadolu

1.   CECHY POŁOŻENIA WSI NADOLE

Miejscowość Nadole administracyjnie położona jest w północno-wschodniej części gminy Gniewino (powiat wejherowski), na zachodnim brzegu Jeziora Żarnowieckiego. Nazwa wioski wiąże się z położeniem przy brzegu jeziora, które jest otoczone z obu stron pasmem wzgórz. Patrząc z nich na wieś, obojętnie z której strony, widzimy, iż jest ona położona na dole.

Samo Nadole leży około 7 km. od miejscowości gminnej Gniewina, 24 km. od ośrodka powiatowego – Wejherowa, do centrum Gdyni, jednego z największych nadmorskich miast Polski, jest ok. 44 km., zaś do Gdańska, miasta wojewódzkiego, ok. 70 km.

2.   ZARYS HISTORII ROZWOJU NADOLA I OKOLIC

 Okolice Jeziora Żarnowieckiego od najdawniejszych czasów były atrakcyjnym terenem osadniczym. Pierwsi ludzie pojawili się na tych ziemiach około 2500 lat p.n.e. i zamieszkiwali południowe brzegi jeziora. Największe jednak nasilenie osadnictwa pradziejowego przypada na schyłek epoki brązu i początek epoki żelaza (około 650 r. p.n.e.) i związane jest z rozwojem kultury pomorskiej, w której bardzo wysoki poziom osiąga garncarstwo i odlewnictwo. Specyficznym wytworem tej kultury są popielnice twarzowe (naczynia z plastycznym wyobrażeniem twarzy ludzkiej) oraz bardzo rzadko spotykane popielnice w kształcie domków (dwie znaleziono w pobliskim Rybnie).

Pierwsze wymianki pisane o Nadolu pochodzą z XIII wieku. Była to stara rycerska osada. Na początku XIV wieku należała do pomorskiego rodu Knostowiczów. W 1375 roku Michał Knostowicz sprzedał Nadole cysterkom z pobliskiego Żarnowca. Zakonnice nie założyły tu folwarku, lecz osadziły chłopów z własnym sołtysem. Ludzie ci nie mieli jednak żadnych przywilejów, a wszystkie grunty, łącznie z łąkami, należały do klasztoru. Po konfiskacie majątków kościelnych przez państwo pruskie Nadole stało się wsią królewską podległą lokalnej administracji w Starzynie. Pod koniec XIX wieku wieś posiadała już 15 zagród i liczyła 155 mieszkańców.

Widok Nadola z początku minionego stulecia (1910 rok) przedstawia rysunek obok. Prawie wszystkie budynki we wsi w tym czasie były zbudowane według tradycyjnej konstrukcji szachulcowej – drewniany szkielet wypełniony gliną. Domy były okryte gliną lub częściej trzciną. Dzisiaj można znaleźć we wiosce jeszcze dwa zamieszkane domy w tym stylu, dachy są już co prawda okryte papą.

Po I wojnie światowej Nadole, na mocy traktatu wersalskiego, była jedyną polską enklawą na zachodnim brzegu Jeziora Żarnowieckiego. Wieś wówczas należała do gminy Krokowa. Mieszkańcy jedyne połączenie z krajem mieli albo przez jezioro, albo przez eksterytorialną drogę do Kartoszyna. Część gruntów rolnych i łąk Nadolan pozostała także po niemieckiej stronie granicy, dlatego mieszkańcy udając się choćby na sianokosy pod Wierzchucino musieli brać ze sobą paszporty.

W 1954 roku w wyniku nowej reformy administracyjnej z powiatu morskiego wydzielono dwa nowe: wejherowski i pucki. W granicach powiatu wejherowskiego znalazły się od wieków lęborskie tereny z gminy Gniewino. Wtedy też do gminy Gniewino przyłączono wieś Nadole, głównie z przyczyn praktycznych, to jest możliwości komunikacyjnych (Ellwart J., 2003).

Od początku lat 70. XX wieku Nadole stało się terenem gwałtownych przemian społecznych, kiedy to nad Jeziorem Żarnowieckim rozpoczęto budowę nowoczesnego ośrodka energetycznego składającego się z dwóch elektrowni: wodnej i atomowej. W związku z tym faktem wielu gospodarzy musiało oddać znaczną część swoich gruntów na potrzeby budowy. W związku z zapotrzebowaniem na kwatery dla robotników hydrobudowy, wielu mieszkańców wsi w krótkim czasie wybudowało wówczas nowe piętrowe, tynkowane domy. W tym czasie w Nadolu powstał również nowoczesny hotel robotniczy, który obecnie niestety zamienia się w ruinę. Przy budowie elektrowni znalazło pracę wielu mieszkańców wioski, przez co Nadole coraz bardziej zmieniało swój charakter na robotniczy. Do wioski na czas budowy zjechali ludzie praktycznie z całego kraju, nie koniecznie liczyli się oni z miejscowymi zwyczajami. Często dochodziło wówczas do bójek pomiędzy miejscowymi, a pracownikami hydrobudowy. Z czasem stosunki zaczęły się normować, nawet kilka miejscowych dziewczyn poślubiło przybyłych na te tereny robotników (Borzyszkowski J.,1981).

Pod koniec lat 80. XX wieku sytuacja zaczęła się diametralnie zmieniać. Co prawda ukończono budowę elektrowni wodnej, nie udało się jednak ukończyć budowy elektrowni atomowej. Wraz z wstrzymaniem tej budowy z terenu Nadola i okolic wyjechało wielu robotników, którzy przyjechali tutaj za pracą. Od tego momentu rozpoczął się nowy okres w życiu mieszkańców związany z walorami turystycznymi tego terenu. Wiele gruntów nad jeziorem zostało sprzedane pod działki rekreacyjne, również część gospodarzy wynajmuje pokoje letnikom.

3.   OBIEKTY ZNACZĄCE DLA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY

Skansen w Nadolu jest przykładem gospodarstwa gburskiego z początków XIX w. Gburzy, czyli czynszowa i pańszczyźniana ludność chłopska, posiadająca około 2 łanów ziemi, stanowili podstawę społeczności wiejskiej już w XVIII w., a ich rola jeszcze wzrosła od polowy XIX w., kiedy to nastąpiło pełne usamodzielnienie się gospodarstw gburskich. Na przełomie XIX i XX w. gburzy stanowili grupę najbogatszych ludzi we wsi. Zamożniejsi byli już tylko właściciele wielkich folwarków.

Zagroda w Nadolu składa się z domostwa, zabudowań gospodarczych (stodoła, obora), obiektów towarzyszących (studnia, piwnica, wozownia, gołębnik, pasieka). Budynki rozmieszczone są na planie czworoboku: stodoła równolegle do drogi z możliwością obustronnego wjazdu na klepisko – z drogi i z podwórza. Po prawej stronie drogi wjazdowej, prostopadle do drogi, usytuowana jest obora z wybiegiem dla zwierząt i brukowanym gnojownikiem. Do niej, od strony wschodniej, dobudowana jest wozownia. Chata, posadowiona w głębi podwórza, odgrodzona od części gospodarczej ogrodem kwiatowym, częściowo zwrócona w stronę jeziora, stanowi reprezentacyjny, a zarazem zaciszny element obejścia. W jej najbliższym sąsiedztwie znajduje się piwnica, studnia oraz warzywniak. W sadzie znalazły swoje miejsce piec chlebowy i pasieka.

Budynek mieszkalny pochodzi z ok. 1846 r. Zbudo­wany jest na planie prostokąta, na kamiennej podmu­rówce jako obiekt szerokofrontowy, dwutraktowy, parte­rowy z dachem dwuspadowym, naczółkowym kry­tym trzciną. Konstrukcja ścian jest szkieletowa, wypeł­niana gliną. Części gliniane bielone z zachowaniem po­działów. Szczyty budynku deskowane, okna w futrynach ramo­wych, dwuskrzydłowe, trójpolowe.

Stodoła pochodzi z ok. 1900 r. Jest to budynek na podmurówce z kamienia polnego, na planie prostokąta o konstrukcji szkieletowej z dachem spadzistym krytym trzciną. Szczyty deskowane (Dąbrowski i in., 2002).

4.   OBIEKTY I STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE

Obszar wsi był terenem regularnych badań wykopaliskowych w latach 1970 – 1990. Były one związane z rozbudową infrastruktury związanej z Elektrownią Żarnowiec. Rozpoznano wtedy osady mieszkalne i produkcyjne rozlokowane w pobliżu brzegu Jeziora Żarnowieckiego. Wykonano badania pieców garncarskich, pracowni odlewniczych i związanych z nimi śladów zabudowy mieszkalnej. Z przeprowadzonych badań wynika, że w okolicy Nadola od epoki brązu istniały duże osady. Przetrwały one do początków wczesnego średniowiecza.

5.   CHARAKTERYSTYKA DEMOGRAFICZA

W miejscowości Nadole zameldowanych na stałe było 320 osób (stan na 31.12.2011 r.), co stanowi 4,52% mieszkańców Gminy Gniewino.

Wskaźnik feminizacji, czyli liczba kobiet na 100 mężczyzn, oddaje w pośredni sposób funkcjonalny charakter poszczególnych gmin. 91 kobiety na 100 mężczyzn w gminie Gniewino jest typowy dla obszarów o dominacji sektorów produkcyjnych, w tym rolnictwa i przemysłu. W samym Nadolu sytuacja jest nieco inna, mężczyzn jest 153, natomiast kobiet 155 (stan na 31 grudnia 2010 r.), czyli na 100 mężczyzn przypada 101 kobiet. Wskaźnik feminizacji jest znacznie wyższy niż dla terenu całej gminy. Może to świadczyć o bardzo ważniej roli sektora usług w lokalnej gospodarce tej miejscowości.

W tabl. 1. przestawiono zmiany liczby ludności w miejscowości Nadole oraz Gminie Gniewino ogółem w latach 2000-2011 oraz ich dynamikę.

W badanym okresie 11 lat ludność gminy Gniewino wzrosła średnio o 7%, zaś w analizowanej miejscowości Nadole aż o 44%. Odsetka liczby mieszkańców Nadola w stosunku do liczby mieszkańców gminy systematycznie wzrasta od 10 lat. Oba te fakty mogą świadczyć o dużej atrakcyjności pod względem mieszkaniowym badanej miejscowości.